Zeka Geliştiren Etkinlikler Nelerdir?
İnsan beyni, doğumdan ölüme kadar bir bilgisayar gibi çalışan, milyonlarca bilgiyi milisaliseler içinde işleyen ve aslında kas olan sistemdir. Elbette kas olan her şey gibi beyin de gelişmeye açıktır. Aksi durumda da tembelleşme görülür. Bu bakımdan çocukluktan başlayarak zeka geliştiren egzersizler ve etkinlikler yapmak gerekmektedir.
Zeka Nedir?
Zeka, pek çok tanıma sahiptir. Bu tanımların ortak noktası zekanın insan hayatında kritik öneme sahip olmasıdır. Zeka, insanların somut - soyut dünyayı anlama, anlamlandırma; durum ve olayları muhakeme etme, araç ve gereç kullanma gibi hayatî işlevleri gerçekleştiren yeteneklerin tamamıdır. Bilim dünyasında ise en çok kabul gören zeka tanımı şu şekildedir:
Kavramlar ve algılar yardımıyla soyut ya da somut nesneler arasındaki ilişkiyi kavrayabilme, soyut düşünme, muhakeme etme ve bu zihinsel işlevleri uyumlu şekilde bir amaca yönelik olarak kullanabilme yetenekleri zekâ olarak adlandırılmaktadır (Koçer 2006)
Zekanın işlem gücü, akademik dünyada ciddi bir araştırma konusudur. Sonuçta, insan beyninin işlem gücü hakkında pek çok araştırma yapılmıştır. Bugün varılan sonuçlar insan beyninin devasa bir işlem gücüne sahip olduğunu göstermektedir:
Beyin muhteşem derecede karmaşık bir yapıdır. İnsan beyni 100 milyardan fazla nöron içerir ve bu nöronların her biri, kendi gibi 10.000 tanesiyle bağ yapar. Ayrıca nöronları bir arada tutmaya ve zararlı maddeleri süzmeye yarayan, beynin çoğunluğunu oluşturan glial adındaki hücrelerle birleştiğinde beyindeki hücre sayısı bir trilyon civarını bulmaktadır (Kaynak)
Zekamızın kaynağı olarak bilinen beyin hakkında en ilginç bilgi, onun işlem gücü değil. Beyin, insan vücudunda kendini yenilemeyen tek organ. Diğer beden hücreleri karaciğer, akciğer vs; kendini yenileyebilirken, beynin tek yolu, kendi kapasitesini uygun bir şekilde geliştirmek. Aksi olmadıkça kişinin sağlıklı olmasından söz edilemiyor.
Çoklu Zeka Nedir?
Çoklu zeka, Howard Gardner tarafından savunulan ve bugün otoriter bilim insanları tarafından kabul edilen bir kuramdır. Gardner'e göre sadece sözel ve sayısal zekamız bulunmamaktadır. Sekiz tip zeka tipinden söz edilmektedir:
- Dilsel Zeka: Yazma, konuşma, espri yetenekleri bulunur.
- Mantıksal Zeka (Sayısal Zeka): Problem çözme, hesap ve deney yapma yetenekleri bulunur.
- Görsel Zeka: Boyama, çizme, motif çizme kısaca duygu ve düşünce dünyasını resmetme yeteneği vardır.
- Bedensel zeka: Dans, spor gibi beden hareketlerini yapabilme yeteneği bulunur.
- Ritmik zeka: Buna halk arasında "müzik kulağı" da denir. Örneğin nota bilmeden enstrüman çalma gibi yetenekler bulunur.
- Sosyal zeka: Ekip çalışmasına yatkınlık, aracılık etme, kişilerin duygu ve düşüncesini anlama gibi yetenekler bulunur. Genelde dışadönüklük olarak bilinir.
- Kişiye dönük zeka: Yalnızlıktan zevk alma, kişinin kendi iç dünyasında olması bu zeka tipinde çok sık görülür.
- Doğa zekası: Çevre ve bitkilere kısaca doğaya ilgi duyma, bu zeka kolunda görülen en önemli özelliktir.
Çoklu zekanın bu yazıda işlenmesinin nedeni, zeka geliştiren etkinliklerin sadece problem çözme gibi sayısal zekaya yönelik şeyler olmadığıdır. Her zekaya özel zeka oyunları bulunur.
Zeka Geliştiren Etkinlikler Nelerdir?
Çocuk ve yetişkinler için zeka geliştiren etkinlikler şunlardır:
Akıl Yürütme ve İşlem Oyunları:
- Sudoku
- İşlem Karesi
- Sayı bulma
- Çit
- Kakuro
Sözel Oyunlar
- Anagram
- Kelime Bulma
- Kelime Avı
Geometrik ve Mekanik Oyunlar
- Tangram
- Soma Küpü
- Geometrik Şekilli Sorular
- Janga
- Çizgeler
Hafıza Oyunları
- Resim hatırlama
- Resim eşleme
- Çiftini Bulma
Strateji Oyunları
- Reversi
- Go
- Kibrit Çöpleri
- Mangala
- Tik - tak- to
- Sayı tahmin etme
Zeka Soruları
- Örüntü
- Sözcük Gruplama
- Ampul ve düğmeler
Oyunların her biri, çoklu zeka grubunda farklı bir zeka tipini etkilemektedir. Bu bakımdan bir çocuk ya da yetişkin tüm oyunlarda başarılı olamayabilir ya da bu oyunları çözmesi zaman alabilir. Unutulmamalıdır ki bunlar sadece egzersizdir.
Tüm oyunlar, tek bir düzeye ait değildir. Oyunların başlangıç, orta ve ileri düzeyleri şu tablodaki gibidir:
Sözü geçen oyunların hemen hemen hepsinde bir kağıt - kalem yeterli olacaktır.
Anadolu insanı, çağlar boyunca çocuklara geleneksel olarak bazı oyunlar oynatmışlardır. Bilinçli ya da bilinçsiz şekilde oynatılan bu oyunlar, zeka gelişimine katkı sağlamakta hatta bazıları bugün zeka geliştirici oyun olarak oynatılmaktadır:
- Bilmece sorma: Genelde yetişkinler, çocuklara sorular sorar. Bu soruların cevapları bazen sorunun kendisinde saklıdır bazen de geleneksel düşünce dünyasından çıkılarak cevaplanması gereken sorulardır. Bu özellikleri taşıyan sorulara bilmece adı verilir. Türk insanında yüzyıllardır bilmece sorma geleneği vardır.
- Tekerleme: Dilsel zekayı geliştirmeye yönelik bir etkinliktir. Çocuğun hem ezberini kuvvetlendirir hem de sözcükleri doğru telaffuz etmesi sağlanır.
- Saklambaç: Aslında tüm fiziksel egzersizler zeka gelişimine olumlu katkı sağlar. Bu oyunda fiziksel egzersizin yanı sıra odaklanma, dikkat, problem çözme becerileri de gelişir.
- El işleri: Toprakla uğraşmak, bir şeyler örmek gibi elin çalıştığı etkinliklerde zeka da gelişmektedir. Çocuğun el yeteneği ne kadar gelişirse zeka da doğru orantılı olarak gelişmektedir.
Bu etkinliklerin etkisi, açık havada ve çocuk akranları olduğunda daha da artacaktır. Bu bakımdan çocukların sosyalleşmesi, akranları ile fiziksel aktivitelerde bulunması çocuğun ruhsal ve fiziksel sağlığı için çok önemlidir.
Kaynakça
Komisyon. Zeka Oyunları 5,6, 7, ve 8. Sınıflar için Öğretmen Ders Materyali. MEB Devlet Kitapları. 2016. Online Kaynak
Turgay Keskin. Zihin Egzersizleri. İSEV Dijital Kütüphane. Online Kaynak
Filiz METE - Kadriye Dilek AKPINAR. Dil Öğretimi ve Duygusal Zekâ. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt 2 Sayı 5 Yaz 2013. Online Kaynak